Aan mij was het de grote eer om afgelopen woensdag, op 23 februari 2018 om 13:45, de Bio-beurs in Zwolle te openen.
Het was een mooie na zomerse dag, ik zou net beginnen met melken. Toen ik werd gebeld met de vraag of ik de boerentroonrede wilde geven om de Bio-beurs te openen. Over deze vraag hoefde ik niet lang na te denken, en antwoordde volgens mij direct ja, wat een eer.
Mijn naam is Bartele Holtrop, kortweg boer Bart, samen met mijn vrouw Rianne runnen we een boerderij in het sprookjesachtige dorpje Rotstergaast. We hebben een gezin met 3 gezonde jongens. Lutzen van 3 die Boer ijscoman en bouwvakker wil worden. Minne van 2 is de middelste, en vernoemd naar mijn vader zit nu vooral in de ‘nee’ fase en als je hem vraagt wie de baas is, zegt hij Minne. En dan hebben we nog Tjitte, vernoemd naar Rianne haar oudste broer. Hij is nog zo jong, en lacht eigenlijk alleen maar.
Samen wonen we in Friesland op boerderij in een open landschap. Met aan de voorzijde van de boerderij de Rivier de Tjonger en aan de achterkant het natuurgebied het Ooster Skar.
Ik bin Hikke en Tein yn Dolsterhûzen, boerenzoon en opgegroeid op de boerderij van de familie. Een paar kilometer verderop.
Als je bij ons in het weiland staat: en je kijkt goed, dan zie je in de verte het dak van hun stal. Ooit zou ik daar boer worden, maar omdat mijn vader en ik nogal een uitlopende visie hadden over het boeren zijn we voor ons zelf begonnen. Ik dacht – en ik kies mijn woorden zorgvuldig – dat de huidige manier van landbouw een doodlopende weg zou zijn.
En sinds die dag werken we aan onze eigen boerderij die 1000 jaar gaat bestaan. Hierin stellen we alles ter discussie wat we als mens tussen koe en gras bedacht hebben om daarmee opzoek te gaan naar een systeem dat zo rijk en gezond is dat het in principe onuitputtelijk word. En daardoor 1000 jaar kan bestaan. We boeren biologisch met 100 jersey koeien op 57 ha grasland. Onze melk word speciaal verwerkt tot de Bastiaansen Tjongerkaas. Waarin we het terroir van onze omgeving vertaald hebben in smaak. We proberen zo natuurlijk mogelijk te boeren, we melken onze koeien midden in de wei met een mobiele melkstal. En als je goed kijkt zie je in de verte ons eigengebouwde kipcaravan, het lijkt dan alsof deze caravan heen en weer gaat, omdat de kippen zo druk zijn met het leggen van eieren. Onze kippen jagen op de insecten die op de mest van de koeien afkomen, met hun gescharrel verspreiden ze de mest over het land, en halen ze oude planten uit de bodem vandaan waardoor nieuwe zaden de kans krijgen om de kringloop te versterken.
Als je 1000 jaar vooruit wil, is het soms ook verstandig om 1000 jaar terug te kijken. Er is ons vanuit de natuur namelijk zoveel ontzettend veel gegeven. De koe die met haar ingenieuze magenstelsel voor ons niet te verteren gras kan omzetten in rijke melk. Melk die vanuit de basis al behoorlijk voldoet aan de meeste essentiële voedingstoffen die we als mens nodig hebben.
Maar als we als mens 1000 jaar terug gaan in de tijd, komen we in een hele andere wereld terecht. De kans om stokoud te worden was aanzienlijk kleiner dan tegenwoordig. We hadden ziekten als de pest nog niet overwonnen en wisten ook niets over het belang van hygiëne bij iets basaals als het bevallen van een baby. Met enorme kraambed- en kindersterfgevallen tot gevolg.
Noodgedwongen nam men dit voor lief, en zagen we het sterven van kinderen als straf van hogerhand. Het was niet omdat de bloedgroep van de ouders niet bij elkaar pasten.
De verandering in denken kwam met de zogenaamde Verlichting ongeveer rond 1800, waar de wetenschap een serieuzere positie kreeg in het denken van de mens. Door zelf actief opzoek te gaan en stappen te zetten naar oplossingen hebben we volgens mij enorme stappen vooruit kunnen zetten.
Inmiddels leven we in de Westerse wereld in een weelde, waar schaarste eigenlijk niet bestaat. Iets waar de vorige generaties hard aan hebben gewerkt hebben. Veel dingen zijn we nu “gewoon gaan zien”. En tegenwoordig gaan we ons afvragen waarom bijvoorbeeld de landbouw er zo uitziet zo als het eruit ziet en beginnen we het weer te veranderen. Van een landbouwmodel waarin productie centraal staat om een hongerwinter te voorkomen, worden nu voorzichtig de gevolgen van hoge producties merkbaar. En zijn er verschillende gebieden teruggegeven aan de natuur. En er wordt gestimuleerd om kringlopen te sluiten.
Veranderdrang is van alle tijden, deze patronen zie je in de geschiedenis heel vaak terug dat na de 3e generatie, iets dat zorgvuldig is opgebouwd weer veranderd wordt. Een bijzonder voorbeeld vind ik: vandaag 74 jaar na de 2e wereld oorlog beginnen we weer te morrelen aan zorgvuldig opgebouwde vrede. We hebben het over de brexit en Amerika is in een soort handelsoorlog met China.
Daarmee kom ik ook bij de boodschap die ik jullie graag wil meegeven. Verandering is van alle tijden en is volgens mij een goed ding. Zo heeft de crisis die de 2e wereld oorlog veroorzaakte, de landbouw behoorlijk efficiënter ingericht. Maar met deze verandering zijn we wel belangrijke verbindingen kwijtgeraakt. Gelukkig zijn we nu weer effectief opzoek naar een landbouw die beter in balans is met de natuur en omgeving.
Maar wat je bij een verandering wel goed in de gaten moet houden, draagt de verandering werkelijk bij aan een betere wereld, of verplaatsen we problemen naar een ander deel in de wereld?
Zo worden er bijvoorbeeld op de rijke gronden van Nederland zonnepaneelvelden geplaatst omdat dit duurzame energie opwekt. Volgens mij zijn dat domme fouten. Het kan namelijk niet anders zijn, dat er ergens anders in de wereld dan weer een stuk natuur gekapt wordt om de mensen wel te voorzien van voedsel.
De landbouw is namelijk een heel andere sector dan alle andere sectoren. Wij boeren voorzien jullie van voedsel, de nummer 1 basis behoefte om te kunnen overleven. En ja dat heeft gevolgen voor de omgeving. Die omgeving zetten wij met onze dieren om in voedsel. Dat kunnen we niet veranderen. Toen we ooit overstapten van jagen en verzamelen naar de agrarische revolutie, ongeveer 8000 jaar geleden hebben we een ontwikkeling op gang gebracht die niet meer is te stoppen.
En om dit duidelijker te maken neem ik jullie mee naar deze tijd.
We zijn ergens in het jaar 8000 voor Christus. Ik heb net gejaagd en kom met mijn buit over mijn schouder terug naar de boom die wij ons huis noemen. Dag vrouw (toen ook al bloedmooi) (Dag stoere man met lange baard). We genieten van ons gezin, we hebben een prachtige plek vlakbij een riviertje. Maar gedreven als ik ben dacht ik: als ik deze grond nou een cultiveer, dan kunnen we hier blijven wonen en kunnen we 5 kinderen grootbrengen in plaats van 2. Dit vond ik z’n goed idee dat ik die dag direct ben begonnen om graan te zaaien. Mijn werkweek veranderde in ongeveer 35 uren jagen naar altijd bezig zijn voor een goede oogst.
Het gaat goed, op de pijn in mijn rug en knieën na. Onze de kinderen zijn gezond en groeien op tot jong volwassenen. Ze zijn gelukkig en krijgen verkering. Ze gaan trouwen en krijgen allen veel kinderen….. Maar dan gaat het ineens fout, de eerste oppervlakte waarop ik graan verbouwde kan wel 1 gezin voeden met 5 kinderen. Maar niet 5 gezinnen met in totaal 25 kinderen.
We moeten dus meer grond gaan gebruiken of efficiënter gaan boeren. Anders moeten we een gedeelte van de familie verbannen omdat er niet genoeg voedsel is.
Stilte
Zo gaat het al 10.000 jaar. Hoe beter we boeren, hoe meer kinderen er gevoed kunnen worden. Als deze kinderen volwassen worden moeten wij beter boeren om hun met hun kinderen weer te voorzien van voedsel. Het is niet te stoppen. Tenzij we besluiten om iets aan geboortebeperking te doen in de wereld. Of een crisis gaan veroorzaken waar van de gevolgen zo enorm zijn dat wel 70% van de mensen het niet zal overleven. Alleen dan kun je terug in de tijd, terug in milieu en omgevingsbelasting.
Deze groei in de wereldbevolking kwam vooral op gang met de introductie van kunstmest. Ineens waren in staat om veel meer mensen te voeden. Vandaag de dag worden deze gevolgen merkbaar, maar we kunnen niet simpel terug naar een kleinere wereldbevolking. De uitdaging is dus enorm! We moeten een onnatuurlijke hoeveelheid mensen voeden op een natuurlijke manier, waarin alles in balans is. Waarin jullie je gelukkig voelen in de omgeving, waarin voedsel wordt geproduceerd van een hoge kwaliteit, waarin de natuur en landbouw een zijn geworden en de boer een eerlijk inkomen verdient met een normale werkweek.
Wij zijn heel hard op zoek naar deze balans, we maken prachtige producten en wat ons opvalt is dat de natuur wel degelijk meewerkt, elke dag zetten we hele kleine stapjes vooruit, zo zien we dat de bodem rijker wordt en planten zich beter op elkaar afstemmen. Onze grond kan makkelijker een crisis doorstaat. Zo hebben we bijvoorbeeld maar weinig last gehad van de droogte deze zomer. Maar er gaan ook dingen niet zo goed, zo is ons project met de kalfjes bij de koe compleet mislukt, ondanks dat de kalveren uitgroeiden tot prachtige koeien, zijn ze zo wild geworden dat het te gevaarlijk werd om met ze te werken.
De economie in deze zoektocht naar de ideale balans is ook niet eenvoudig. Zo worden er hoge eisen gesteld aan de aflossing, belasting en rente die we moeten voldoen om onze boerderij te mogen runnen. In verhouding tot andere boerderijen is onze lening niet veel hoger, maar met de tegenvallende opbrengsten worden we wel gedwongen om aspecten in ons bedrijf toe te passen om aan deze verplichtingen te kunnen voldoen. Zo zouden we dit jaar alleen maar met gras melk maken, we willen kringloop gesloten zijn, maar de productie van onze koeien was zo ontzettend laag, dat we de financiële verplichtingen hiermee niet kunnen voldoen. Daarom voeren we onze koeien nu reststromen bij uit de verwerkende fabrieken in onze omgeving. Zoals tarwegries die ontstaan bij het maken van meel voor brood.
Een jaar is helemaal niks in het ontwikkelen van de ideale boerderij. Voor ons gevoel gaat het dan ook tergend langzaam om alles goed op elkaar af te stemmen. De natuur heeft haar eigen ritme, dat kan je niet versnellen, we willen niet een tovermiddel toevoegen waardoor het morgen ineens veel beter gaat. Nee alles moet elkaar afgestemd worden en dat doet de natuur zelf. Je kunt alleen maar in dienst van de natuur, de natuur uitdagen om tot een hoge productie te komen.
Vertrouwen, durven en doen
Volgens mij ligt het antwoord voor de ideale landbouw, welke in staat is om op een natuurlijke manier zoveel mensen te voeden. in alle sectoren va de landbouw. Misschien is gangbaar te gangbaar, biologisch te biologisch, de natuur te veel de natuur en de wetenschap te veel de wetenschap. Maar als we dat alles bij elkaar weten krijgen, vinden we ineens uit dat de natuur bestaat uit ongelooflijk mooie en ingenieuze samenwerkingen. Die wel degelijk op een werkelijk duurzame manier ons van voldoende voedsel kan voorzien. Vertrouwen, durven en doen zijn hierin ontzettend belangrijk, want alleen samen zijn we in staat om werkelijk te werken aan een onuitputtelijk landbouwsysteem die 1000 jaar kan bestaan.
Nu vind Ik mijzelf zeker niet de persoon die u, aanwezigen of lezers een opdracht gaat geven, ik geloof erin dat u niet zomaar de positie bekleed die u nu bekleed. Ik geloof er in dat u volgens uw eigen waarden en normen enorm uw best doen om de wereld weer mooier door te geven aan de volgende generatie, maar ik wil u nog wel graag vertellen wat wij gaan doen.
De zoektocht naar de ideale landbouw gaat ons allen lukken, de 1000 jaar waar we naar streven wordt een feit, maar dat lukt ons niet alleen. Wat ons namelijk opvalt is dat er zo ontzettend veel mensen de link met de boerderij verloren zijn. En daarmee enorm makkelijk te beïnvloeden zijn door negatief bedoelde publiciteit rond de landbouw. Veel mensen weten niet meer dat de boerderijen in het landschap zorgen voor jouw voedsel, dat de boerderijen aan de basis staan van jouw brood op het bord, jouw yoghurt in de koelkast en jouw vlees op zondag.
En als we deze verbinding niet herstellen, kunnen we aan een prachtige boerderij bouwen, maar als we dat niet delen heeft de rest van de wereld er niks aan. Momenteel proberen we al zoveel mogelijk te inspireren door middel van social media of toespraken als deze. Maar dit is geen gevoel, geen smaak, geen geur en geen ervaring.
Dit is dan ook iets waaraan wij de aankomende jaren heel hard gaan werken. Met het openen van de speelboerderij willen we de mensen weer terug brengen naar het hart van de landbouw. Midden op de plek waar de magie van het maken van voedsel zichtbaar is.
Alles staat namelijk volledig in het teken van de pure landbouw, de directe link tussen de koeien in het land en het eten op tafel. Dit is volgens ons DE ervaring waarbij de gasten weer oprecht een mening kunnen vormen over de landbouw.
Het is een speelboerderij omdat kinderen de unieke gave hebben dat ze alles zonder oordeel zien, ze hebben een prachtige creativiteit en dwingen daarmee ons als ouder om alles weer overnieuw te bekijken. Als wij bijvoorbeeld door het bos lopen, zeggen de jongens “ wat een mooie boom” die boom zagen we daarvoor niet, en denken nu inderdaad: dat is een mooie boom!
Maar ook deze speelplek omdat de ouders van jonge gezinnen in een leeftijd zitten waarin zij een belangrijke stem hebben in de maatschappij, zij zijn de generatie van nu en hebben de invloed om te veranderen. Daarin is een oprechte mening over de landbouw zo ontzettend belangrijk! want alleen dan kunnen we de uitdaging aan om tot een de ideale landbouw te komen die makkelijk 1000 jaar gaat bestaan.
Bartele Holtrop
www.boerbart.nl